میرنیوز
آیا کرونا نظم جهان را برهم زده است؟/با کرونا سیاسی برخورد نکنیم
2020-05-09T15:18:20+04:30
به گزارش خبرگزاری مهر، چندی پیش در کتابخانه ملی نشست با عنوان «کرونا و ما، تأملات فکری» به صورت مجازی برگزار شد که در آن رضا داوری اردکانی درباره موضوع «کرونا و آینده» سخنرانی کرد.
داوری اردکانی گفت: کرونا هیبت و هیمنه مرگ را از میان ربوده و چهره آن را که بیشتر ترسناک بود، خوار و زشت کرده است. مرگ دیگر، مرگی نیست که در عالم انسانی، همراه و هم خانه آدمیان و پایان بخش امکان هایش باشد. به عبارتی دیگر، مرگ امکانی نیست که روزی به همه امکان های ما پایان دهد. کرونا مرگی از بیرون با خود آورده است که مراسم و تشریفات ندارد. حتی مجال عزاداری و تسلیت هم به بازماندگان مرده نمی دهد، زیرا کسی که می میرد، او را با تیمم و بی غسل و کفن در گور می گذارند و رویش خاک می ریزند. اگر این جبار وحشی زودتر زحمتش را کم نکند، معلوم نیست بر سر زندگی آدمی و وضع جهان چه می آید.
وی افزود: بیماری های مسری از قدیم بوده و حتی در یک صد سال اخیر، ده ها میلیون قربانی گرفته است، اما این یکی با همه تفاوت دارد، زیرا آنها اولاً جهانی نشدند، ثانیاً در نظم کار و تولید و درس و مدرسه و بازار، اختلال کلی پدید نیاوردند و شاید زیاد بودن تعداد تلفات هم تاوان دایر ماندن کارها یا نبودن و اعمال نشدن مقررات کنونی بهداشت و پزشکی بوده است. اکنون خبرگزاری ها و رادیوها و تلویزیون ها و کانال های خبری به طور کلی خبری به جز خبر کرونا ندارند و اندیشه و ترسی جز اندیشه و ترس کرونا در کشورها وجود ندارد. حتی بعضی دانشمندان و دانشگاهیان هم به اندیشیدن و تحقیق در باب کرونا مشغول شده اند. همیشه در همه زمان ها و در همه جا مردمان در بدترین شرایط زندگی، از یک منطقه کوچک و محدوده اختیار برخوردار بوده اند و مثلاً می توانستند در خانه بمانند یا نمانند، به دیدن کسی بروند یا نروند، با دیگران حرف بزنند یا نزنند و اگر به چیزی نیاز داشتند، در صورت استطاعت خرید آن را بخرند یا نخرند و بالاخره بر سر همسر و فرزند خود دست مهر و نوازش بکشند یا نکشند. اکنون همه این اختیارها و آزادی های کوچک سلب شده است. به مردمی که ناگزیر باید از خانه بیرون بروند، اکیداً توصیه شده که فاصله مکانی خود را از دیگران حفظ کنند و خود را حتی المقدور از دیگران دور بدارند تا حائلی میان شان باشد که هم نفس نشوند و دست شان هم به دست یکدیگر نخورد.
رئیس فرهنگستان علوم ادامه داد: کرونا گرچه یک بیماری است، اما با بیماری های دیگر و با واگیردارهای سابق یکی نیست. البته از جهاتی با آنها شباهت دارد، اما اختلاف ها هم بسیار است و مهم تر از همه اینکه جهان و جهانیان به نحوی متفاوت با آن مواجه شده اند. در چین هنوز بیش از ده-پانزده تلفات نگرفته بود که در شهر بزرگ ووهان، شهر ده میلیونی قرنطینه گذاشتند و خیلی زود شهر را تعطیل کردند و عجب آنکه کرونا در چین چندان شیوعی پیدا نکرد، اما در ظرف مدت کوتاهی در سراسر جهان منتشر شد. بعضی کشورها مثل بریتانیا و امریکا، ابتدا فکر کردند بهتر است که بگذارند کرونا بیاید و هر چه می خواهد با خود ببرد و مصونیت به جا بگذارد. اما این سیاست آشکارا غیراخلاقی نتوانست ادامه یابد. کرونا از آنفلوآنزاهای پرتلفات سابق ترسناک تر بود. بیماری های واگیردار سابق تلفات و کشتارهای وحشتناکی داشتند، اما این چنین برهم زن نظم و بحران ساز نبودند. کرونا حتی چشم انداز تیره جهان کنونی را تیره تر کرده و گروه های بیشتر از اهل فکر و نظر را واداشته است که به آینده جهان بیندیشند که ببینند کرونا بر سر بشر کنونی و نظم و سامان زندگی اش چه می آورد.
این چهره ماندگار فلسفه اضافه کرد: نظام سامان زندگی کنونی کدام است و بر چه اصولی مبتنی است؟ نظام کنونی زندگی نامش تجدد است. بنای تجدد از سه، چهار قرن پیش با اصول خاص گذاشته شده، این اصول که راهنمای علم و عمل ماست، در روح و جان مردمان هم خانه کرده است به قسمی که میان نظمی که می خواست بیاید و بشری که باید آن نظم را برقرار سازد، تناسب و تعادلی برقرار شده است. در این بنیانگذاری خردی به وجود آمده که توانست و هم اکنون نیز می تواند طرح تسخیر جهان و طبیعت را اجرا کند و نظامی نو در زندگی پدید آورد و مخصوصاً کارساز کار معاش باشد. این عقل، عقلی که صورت خاص و نمایانش علم و تکنولوژی بود. این توهم که بشر تکنولوژی را برای تسهیل زندگی خود ساخته است، گرچه به کلی نادرست نیست و بشر همواره وسایلی برای خود ساخته است، در مورد تکنولوژی جدید ساده انگارانه است. بی تردید سیاست و فهم جدید و به طور کلی طرح تجدد با بهبود زندگی انسان مناسبت داشته است. اما این گمان که بشر تکنولوژی را برای رسیدن به مقاصد خود ساخته و می تواند در آن هر تصرفی بکند و آن را در هر راهی به کار برد، اندیشیده و درست نیست. اگر تکنولوژی صرفاً وسیله بود، باید آفت و آسیب نداشته باشد و اگر داشت، بتوان آن را رفع کرد.
وی تصریح کرد: پیداست که اگر علم و تکنولوژی جدید نبود، زندگی آدمی هم در همان طریق قبل از قرون هفدهم و هجدهم میلادی دوام پیدا می کرد. تحول جهان و حتی تحول در وجود بشر با تفکر جدید و علم و تکنولوژی صورت گرفته است. راستی چرا ما نمی توانیم به علم و تکنولوژی بیندیشیم و حتی به دیگران هم اجازه اندیشیدن را نمی دهیم؟ شاید پاسخ این باشد که در نظم جهان کنونی، اصول راهنمایی وجود دارد که طرح چنین پرسش هایی را بی وجه می داند. وقتی علم و تکنولوژی دائر مدار همه امور عالم است، پرسش از آنچه وجهی دارد؟ نه جهان تجدد بدون علم قوام دارد و نه علم بیرون از جهان برای خود جایی می تواند بیابد. اصل اساسی تجدد هم پیشرفت است. بی تردید جهان متجدد پیشرفت کرده است. هنوز هم این پیشرفت البته بیشتر در سطح ادامه دارد. اصل پیشرفت از آن جهت راهبر جهان علم و تکنولوژی شده است که از صورت یک اندیشه و نظر، به یک اعتقاد مبدل شده و با وجود مردمان در آمیخته. وجودشان عین اقتضای پیشرفت شده است. در اینکه تاریخ جدید غربی، تاریخ پیشرفت است، تردید نمی توان کرد. ما هم در این اصل چون و چرا نمی کنیم. متقدمان ما نیز به صورتی از پیشرفت، البته نه به عنوان حاکم بر تاریخ، قائل بودند. مثلاً محی الدین عربی در فصوص الحکم که هر دورانی را مظهر اسمی از اسماً الهی می داند.
داوری اردکانی با طرح این پرسش که آیا کرونا نظم جهان را بر هم می زند؟ گفت: از هم اکنون کرونا منشا بعضی تغییرها و گرفتاری ها شده است، ولی تغییر نظام جهان حرف دیگری است. وضع جهان مسلماً تغییر می کند، اما تغییر نظام جهان ساده نیست و کرونا و به طور کلی هیچ قدرت نفی کننده ای نمی تواند آن را به آسانی تغییر دهد، مگر آنکه اساس تفکر و بینش بشر به کلی دگرگون شود. نظم جهان در صورتی بر هم می خورد که نظم دیگری بتواند جای آن را بگیرد. این تغییر در حقیقت از اعتبار افتادن اصول کنونی حاکم بر نظم جهان و پدید آمدن و اعتبار یافتن اصول تازه است. چنانکه انبیای الهی با اصول تازه نظم بخش هایی از جهان را تغییر داده اند و رنسانس با شکستن عهد قرون وسطا اصول دیگری را پیش آورده و با آن عهد دیگری آغاز شده که به تدریج در همه جهان مورد قبول قرار گرفته است. وحدت و همراهی و همکاری آدمیان، همیشه و همواره موقوف و مبتنی بر اعتقاد و تعلق به اصولی بوده است. چنانکه اروپا عهد مسیحیت قرون وسطا را در زندگی مدنی گسست و به اصول تجدد ملتزم شد. آیا کرونا می تواند در اعتقاد مردم و اصول تجدد خلل وارد کند؟ آیا پس از کرونا جهان دیگر به قدرت علم کنونی و حق تصرف و مالکیت بشر و تسخیر موجودات و مخصوصاً اینکه تجدد با علم و تکنولوژی اش مرتبه کمال زندگی بشر است، اعتقاد نداشته باشد؟
وی افزود: در یک صد سال اخیر در جهان تحولات بزرگ صورت گرفته است. اما هیچیک از آنها را تغییر در نظام جهان نمی توان دانست. وقوع دو جنگ جهانی، انقلاب اکتبر و بحران اقتصادی امریکا در اوایل دهه ۳۰ قرن بیستم و گرفتن اروپای شرقی در بلوک شوروی پس از جنگ جهانی دوم، پدید آمدن نهضت های استقلال طلبی در آسیا و آفریقا و امریکای لاتین، عبور از جو زمین و سفر به ماه و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، پیشامد بحران بزرگ در منطقه خلیج فارس و انقلاب اسلامی، حوادث بزرگی بودند که در همه جهان منشا آثار خوب و بد شدند، اما نظم جهان با آنها دگرگون نشد. نظم جهان اصولی دارد که همه اعم از کمونیست و سوسیالیست و سرمایه دار و مستبد و لیبرال دموکرات و مسلمان و مسیحی و یهودی و بودایی، حتی اگر چون و چراهایی هم در آنها داشته باشند، از حکم و اقتضاهای آنها سرپیچی و نافرمانی نمی کنند و مگر می توانند نافرمانی کنند؟ نظم جهان کنونی، نظم تکنیک است. این نظم براساس اصولی که به آنها اشاره شد، به وجود آمده و بر جهان حاکم شده است. این نظم را اصل پیشرفت رهبری می کند. اصلاً اصل پیشرفت، اختصاص به علم و تکنولوژی جدید دارد. اما سیر فهم در دوران ما چنان بوده که گویی این اصل، اصل مطلق حاکم بر همه چیز و بر سراسر تاریخ بشر است.
این استاد فلسفه ادامه داد: بیماری و به طور کلی و به خصوص این بیماری، یک امر صرفاً پزشکی نیست و اگر بود، کار منحصراً به پزشکان واگذار می شد و این همه درباره آن حرف نمی زدند. اکنون سیاست و اقتصاد و فرهنگ و مدیریت و تجارت و سوداگری نیز شب و روزشان با کرونا می گذرد. همه از آن می ترسند و کسانی هم امیدوارند که از آن سود و صلاحی عایدشان شود. هم ترسیدن و هم طمع سود و صلاح داشتن، با روحیه و اخلاق پست مدرن تناسب دارد. یعنی از یکسو، دیگر اطمینانی وجود ندارد که بتوان از عهده یک ویروس که زندگی اش را بر هم زده است، بر آید و از سوی دیگر به هر چیزی و حتی به کرونا هم امید می بندد.
داوری اردکانی اشاره کرد: با کرونا به رسم سیاسی که کم و بیش اینجا و آنجا متداول شده است، نباید مواجه شد. در فضای مبهم سیاست جهان و به خصوص در کشورهای توسعه نیافته، وقتی حکومتی موفق نمی شود که معمولاً همچنین است، مخالفان جانشینش می شوند و چون اینها هم از عهده کاری بر نمی آیند، دوباره مخالف قبلی یا مخالف دیگری جای آن را می گیرد و این از آن روست که به شرایط امکان های سیاست نمی اندیشیم و می پنداریم مخالف سیاست ناموفق رمز موفقیت را می داند و مشکل ها به ید با کفایت او رفع می شود. ولی در زمین مخالفت صرف هیچ گل و گیاهی نمی روید. از کرونا که دشمن دوست و همبستگی مردمان است، امید مددکاری برای رسیدن به سوسیال دموکراسی و عدالت بهتر و جامعه دیندارتر و سالم تر نباید داشت. آیه یأس نمی خوانم، اما بسیار دشوار می بینم که کرونا برود و به جای خود مهر و مودت و رعایت حقوق مردمان و اصلاحات اجتماعی به جای بگذارد. جهان ما هنوز آنچنان به دوزخ شبیه نشده است که اهل آن از بسیاری گزندگان به مار پناه ببرند. این جهان اگر توانایی دارد، باید در برابر کروناها بایستد و اگر توانایی ندارد، چگونه پس از آسیب دیدن ها و زخم هایی که دارد، همت خود را صرف اصلاح نظم سرمایه داری کند. درست است که کرونا می تواند آزمایشی برای سنجش خرد و تدبیر حکومت ها باشد، اما خرد و خردمندی با خود نیاورده است که به آنها ببخشد. مایه تذکری هم اگر در آن باشد این است که شما مرا نمی شناسید و نمی دانید که از کجا آمده ام و چرا آمده ام و البته این تذکر خوبی است.
وی اضافه کرد: تاریخ نشان داده است که به قول هگل از هیچ چیز و از جمله بلایا و مصیبت ها درس عبرت نمی گیرند. این قول که شاید اندکی نیز آمیخته به درد باشد تا زمانی که موارد خلاف آن یافت نباشد، معتبر است. آیا شواهدی از عبرت گرفتن از تاریخ سراغ دارید؟ یکی از آزمایش ها و آموزش های تاریخ درس فرج بعد از شدت است. در کلمات ائمه ما نیز آمده است که عند تناهی شده الفرج و در نهج البلاغه امام علی (ع) نیز آمده است که <<عِنْد تناهِی الشِّدهِ تکُونُ الْفرْجهُ>>. بعضی صاحب نظران اروپایی نیز از آن تعبیری به این مضمون کرده اند که نجات آنجاست که خطر آنجاست. این نه به معنی عبرت گرفتن است و نه بشارت خودبه خودی راه را می دهد، بلکه به این معناست که هنگام شدت، همت ماندن و راه یافتن پدید می آید. به قول هگل جغد مینروا، در غروب به پرواز در می آید.این هم درست است که ابتلای به مصیبت، گاهی آدمی را به ضعف و نیازش متذکر می سازد، اما به نظر نمی رسد اگر این احساس بر اثر شکست خوردن در تنازع بقا باشد، راه به ایمان ببرد. جهان تنازع بقا، جهان زشتی است. همه بلایا و مصیبت ها هم فرستاده خداوند برای آزمایش بندگانش نیست. نظر کسانی که منشا دین را ترس دانسته اند، اعتباری ندارد، زیرا بندگانی که بر اثر ترس و درماندگی به عظم الهی ایمان بیاورند، مومنان خوبی نیستند و به جای آنکه خدا را شایسته پرستش بدانند، از ترس عذاب از او اطاعت می کنند. چنین پرستندگانی نشانه قوت و نشاط دین نمی شوند. وضعی که هم اکنون وجود دارد، می تواند صحنه یک آزمایش وسیع باشد. در این صحنه یک سره ظلمت و نومیدی حاکم نیست. نباید دل به نومیدی داد، اما امید بستن به برقراری حق و عدالت و آزادی و نیکی بر اثر کرونا دشوار می نماید یا لااقل کار اهل نظر دلخوش کردن به بعضی نشانه ها و قرینه های امیدوارکننده نیست. مع هذا امیدوار باشیم که در مواجهه کنونی با ویروس کرونا که پزشکان و پرستاران و کارکنان خدمات پزشکی در صف مقدم آن قرار دارند و نظام درمان و بهداشت نیز ادای بخشی از وظایف سیاستمداران را به عهده گرفته است و مردم نیز کم و بیش با آنها همکاری می کنند، روسفید بیرون آید، ولی در این صورت هم کار تمام نمی شود.
متن کامل این سخنرانی در روزنامه اعتماد منتشر شده و سپس برروی سایت فرهنگستان علوم گذاشته شده است؛ علاقمندان به مطالعه متن کامل این سخنرانی اینجا را بخوانند.
منبع : خبرگزاری مهر
کلمات کلیدی : میرنیوز رضا داوری اردکانی ویروس کرونا نظم جهانی
اشتراک گذاری :
آخرین اخبار فرهنگی
پیام تبریک برخی نهادهای فرهنگی درباره موشک‌باران اسرائیل
برای «بی‌بدن» و مفهومی به نام تعارضات اجتماعی
اگر مقابل دشمن شل بگیریم مشکل حل می شود؟ + صوت
«بعد از رفتن» و «روایت ناتمام سیما» مسافر مسکو شدند
بیانیه انجمن سینمای جوانان درباره پاسخ پهپادی و موشکی ایران
آخرین وضعیت گوینده رادیو در بیمارستان
هنرمندان درباره «وعده صادق» چه نوشتند؟
نمایش‌های کودک و ایرانی رونق‌بخش سالن‌های دولتی
تکلیف سریال رضا شفیعی‌جم روشن شد
تولید فصل دوم «سرزمین شعر» با ایده‌هایی جدید و پخته‌تر
دیپلماسی میان ایران و تاجیکستان مبتنی بر عشق است
افزایش حقوق ایثارگران در سال ۱۴۰۳ چقدر خواهد بود؟
دیدگاه قرآن درباره توان یهودیان اسرائیل در برابر رقیب
یاسینی رکورددار کنسرت در سال ۱۴۰۲ / در مسیر همایون یا یگانه
صادرات نوشت‌افزار ایرانی کلید خورد
قانون عفاف و حجاب برای همه مردم لازم‌الاجرا شد
تلاطم در بازار ظهیرالاسلام/ قیمت کاغذ تحریر افزایش یافت
سهم ۴۹درصدی تمساح خونی از گیشه تعطیلات/ پرویزخان درجا زد
شاعرانی که خود را "عطار" جا زدند
«محفل» بدون سلبریتی با خلاقیت و یک شبِ صدمیلیونی!
مهرداد صدقی با "آبنبات لیمویی" به نمایشگاه می‌آید
عملیات اجرایی آماده‌سازی نمایشگاه کتاب تهران آغاز شد
دژهای پوشالی یهود به دادشان نرسید
حمایت شاعران از "وعده صادق" ایران
گنبد آهنین چه می‌داند از صریر قیامت سجیل
جشن نیمه شعبان هیئت کجا برویم؟
شاعران به استقبال نیمه شعبان رفتند/ کاش، سَحر، خاک رهِ « مهدی موعود » شوم
بهترین دعاها در شب نیمه شعبان به روایت امام صادق (ع)
"پایان جنگ"، "عزل منتظری و بنی‌صدر" و "فوت احمد خمینی" موضوع گفت‌وگو با کارگردان "احمد"/ احمد آقا حتی یک «واو» به صحبت‌های امام دست نزد!
ویکی موعود با ۴۰ هزار مقالۀ تخصصی راه اندازی شد
