میرنیوز
گزارش| قیام ۳۰ تیر؛ روزی که آیت الله کاشانی مانع از سقوط نهضت ملی شدن نفت شد
2020-07-20T16:04:51+04:30
گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم- نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران اگرچه با دخالت کشورهای خارجی و طراحی کودتای 28 مرداد به شکست انجامید، اما عرصه حضور و ائتلاف اکثریت ملت ایران در قطع دست بیگانگان از منابع خدادادی این سرزمین و نرفتن زیر یوغ دست نشاندگان به بیگانگان بود.
در مسیر ملی شدن نفت نیروهای مختلفی اعم از ملی‌گراها، روشنفکران، روحانیون، مذهبی‌ها، بازار و... نقش داشتند اما موتور محرکه نهضت که عامل به صحنه آوردن مردم بود، حضور شخصیتی مانند آیت‌الله کاشانی به‌شمار می‌رفت. یکی از مقاطع حساسی که در صورت عدم حضور آیت الله کاشانی نهضت ملی شدن نفت با شکست مواجه می شد، قیام 30 تیر بود.
آیت الله کاشانی که مظهر مبارزات اسلامی آن دوره بود نیروی مردمی در اختیار مصدق قرار داد و به شیوه‌ای خستگی ناپذیر توده‌های ملت را برای ملی شدن نفت در صحنه نگاه داشته بود. تمام اجتماعات بزرگی که در حمایت از مصدق انجام می گرفت با اعلامیه آیت الله کاشانی بود و بارها سراسر کشور با پیام او در جهت تقویت مصدق به تعطیلی عمومی رسیده بود.گروه های چپ گرا و یا وابسته به دربار بارها خواسته بودند پیش پای نهضت ملی ایران سنگ بیاندازند اما هربار کاشانی با شیوه مذهبی و اسلامی آنها را از میدان به دور می ساخت.
وی با مجاهدت خاص خود و با اتکا به ملت مسلمان مسیر تاریخ را در آن روز عوض کرد و نشان داد عمیق‌ترین نیروهای ملی در این سرزمین به پیروی از مرجعیت شیعه تا پای شهادت و از جان گذشتگی ایستاده‌اند. مردمی که در 30 تیر 31 به ندای کاشانی لبیک گفتند و کفن پوشان به قصد شهادت وارد میدان شده و مصدق را مجدداً به قدرت رساندند.
ماجرا از آنجا آغاز شد که روز 25 تیر ماه 1331 دکتر مصدق پس از سه ساعت مذاکره با محمدرضا شاه استعفا داد. علت استعفای وی عدم موافقت شاه با تصدی وزارت جنگ از سوی مصدق بود. در آن زمان و برابر با قانون اساسی مشروطه، وزارت جنگ را هم رئیس دولت می‌بایست انتخاب می‌کرد اما شاه انتخاب این مقام را به خود اختصاص داده بود و نمی‌خواست از آن صرف نظر کند.
در متن استعفای مصدق از نخست وزیری چنین آمده بود که "چون در نتیجه تجربیاتی که در دولت سابق به دست آمده پیشرفت کار در این موقع حساس ایجاد می کند که پست وزارت جنگ را فدوی شخصاً عهده‌دار شود و این کار مورد تصویب شاهانه واقع نشده و البته بهتر آن است که دولت آینده را کسی تشکیل دهد که کاملاً مورد اعتماد باشد و بتواند منویات شاهانه را اجرا کند و با وضع فعلی ممکن نیست مبارزه ای را که ملت ایران شروع کرده است پیروزمندانه خاتمه دهد."
با اعلام استعفای دکتر مصدق فعالیت در مجلس برای معرفی جانشین او در جناح‌های مختلف آغاز شد. به نوشته یکی از دست اندرکاران آن روز "والاحضرت اشرف چند روز قبل از حوادث خونین سی‌ام تیر وارد تهران شد و با قوام السلطنه تماس گرفت و با نمایندگان مجلس برای زمینه سازی و تحمیل حکومت انگلیسیِ منشِ عین‌الدوله وارد گفتگو گردید."
مصدق وقتی سرسختی شاه در برابر پذیرش پست وزارت جنگ را دید، دست به استعفا زد و احمد قوام جانشین او شد
40 نفر از نمایندگان مجلس به نخست وزیری احمد قوام ابراز تمایل کردند. از سوی دیگر نمایندگان فراکسیون نهضت ملی جلسه دیگری داشتند و در اعلامیه اعلام کردند "در شرایط فعلی ادامه نهضت ملی جز با زمامداری دکتر‌مصدق میسر نیست، متعهد می‌شویم با تمام قوای خود و با کلیه وسایل از دکتر مصدق پشتیبانی نماییم."
با این وجود به دلیل ابراز تمایل به حدود 40 نفر از نمایندگان به نخست وزیری قوام، وی لقب "اشرف" را بازیافت و نخست وزیری برای وی صادر شد. شاه که ارتش را در اختیار داشت به فرمانداری نظامی دستور داد تا اقدامات لازم را معمول دارند و با تانک و زره پوش در خیابان ها مستقر شده و مجلس را احاطه کردند. اگرچه شاه در باطن با قوام موافق نبود اما در شرایطی که پیش آمده بود تصمیم نظر آمریکا و انگلیس شد. از روز بیست و هشتم تیر قوام برای اعاده امنیت در سراسر کشور درخواست اختیارات فوق‌العاده کرد و روز 29 تیر از شاه خواست تا فرمان انحلال مجلسین را صادر کند. شاه نیز قول داد که در صورت وخامت اوضاع فرمان انحلال مجلس صادر خواهد شد و به وی دستور داد جهت برقراری نظم از نیروی انتظامی استفاده کند
هرچند شاه با تقاضاهای مصدق موافقت نکرده بود اما رها کردن نهضت از سوی وی در اوج پیروزی ها اشتباهی بود که نمی توان از آن چشم پوشی کرد. بنظر مورخان، راه در دست گرفتن وزارت جنگ و مقاومت شاه در برابر مصدق استعفا نبود و وی می‌توانست از طریق مذاکره و با حمایت مردم و مجلس موفقیت را کسب کند. آن هم در شرایطی که خبر احتمال آمدن قوام در صورت نبود مصدق را مطبوعات خارجی حدود یک ماه قبل پیش بینی و منعکس کرده بودند و اگر قیام 30 تیر رخ نمی‌داد ممکن بود نهضت ملی شدن نفت در همان مقطع از بین می‌رفت.
در حقیقت او نمی بایست به یک باره قدرتی که مأخوذ از مردم بود را با استعفاء در اختیار شاه بگذارد و به خانه اش برود و با این عمل یک نهضت را در اختیار قدرت‌های سلطه‌گر قرار دهد و اگر قیام 30 تیر نبود نتیجه کودتای 28 مرداد در همان تیرماه 31 ثمر می نشست.
** ورود آیت الله کاشانی و چرخش اوضاع به سمت نهضت و مصدق
با انتشار خبر استعفای مصدق، آیت الله ابوالقاسم کاشانی که در آن مقطع رهبری مذهبی نهضت را برعهده داشت، با صراحت و قاطعیت دو نکته را اعلام کرد: اول اینکه قوام خائن به ملت است و باید کنار برود و ثانیاً مصدق باید مجدداً برای ادامه نهضت ملی نخست وزیر باشد.
تلاش‌های حسین علا و علی امینی برای سکوت آیت‌الله کاشانی در آن وقت بی‌نتیجه ماند. امینی به ملاقات آیت الله کاشانی آمد اما ایشان با بیانی جدی گفت تا آقای دکتر مصدق زنده است هیچ کس نباید نخست‌وزیر باشد و اگر ظرف 24 ساعت قوام از نخست وزیری کنار نرود کفن پوشیده و از خانه خارج می شود. قوام وقتی نتوانست از طریق مذاکره موفقیتی به دست آورد، اعلامیه معروفِ "کشتیبان را سیاستی دگر آمد" و "سیاست از دین بعد از این جدا خواهد بود" را صادر کرد و فکر می‌کرد با این کار مستقیماً با مخالفان خود اتمام حجت کرده و نیروهای اطراف مصدق و کاشانی را پراکنده می سازد.
آیت الله کاشانی در برابر اطلاعیه قوام حملات خود را تشدید کرد و در اعلامیه خطاب به قوای نظامی وضع موجود را تشریح و آنها را به مقاومت اسلامی دعوت کرد. صدور این اعلامیه در شرایطی که شاه فرماندهی کل قوا را بر عهده داشت اقدامی عجیب و شجاعانه تلقی می شد. همچنین در نامه‌ای به حسین علا صریحاً قید کرد که اگر مصدق بازنگردد انقلاب را متوجه دربار خواهد کرد! ارزش این اقدام در روزهایی که قوام با اتکا به سیاست انگلیس و آمریکا اعلامیه صادر کرده بود، بسیار زیاد است.
آیت الله کاشانی در جواب تهدیدات قوام هم اعلامیه ای صادر کرده و دلایل مخالفت خود با آن را تشریح کرد و نوشت: "تاریخ حیات سیاسی او پر از خیانت و ظلم و جور است و بارها امتحان خود را پس داده و دادگاه ملی حکم مرگ قطع حیات سیاسی او را صادر کرده است. من نمی خواهم که درباره عدم صلاحیت احمد قوام بیش از این سخن گفته باشم اما علامیه ایشان در نخستین روز این زمامداری به خوبی نشان می‌دهد که چگونه بیگانگان در صدد هستند که به وسیله ایشان تیشه به ریشه دین و آزادی و استقلال مملکت زده و باردیگر زنجیر اسارت را به گردن ملت مسلمان بیاندازند."
وی همچنین تک تک نمایندگان مجلس را منزل خود فرا می خواند و از آنها قول می گرفت تا به قوام رای عدم اعتماد بدهند. نتیجه این کوشش او این بود که در صبح روز 29 تیر حدود 50 نفر نماینده حاضر شده بودند که نظر مخالف دهند و همین مسئله جایگاه قوام در پارلمان را متزلزل کرده بود. آیت الله کاشانی همچنین در مصاحبه مطبوعاتی روز 29 تیرماه خود که بسیاری آن را زمینه ساز قیام عمومی 30 تیر می‌دانند چنین گفت: "این نهضت پر افتخار را کراراً انگلیسی‌ها خواستند از بین ببرند و دولت دکتر مصدق را ساقط کنند. اگر در نظر داشته باشید سه بار تعطیل عمومی در سراسر کشور دادند برای اینکه انگلیسی‌ها کامیاب نشوند ولی این بار به دستیاری بعضی اعمال جنایتکار خود احمد قوام را روی کار آورد. دکتر مصدق به اختیار استعفا ندادند چون دیدند وضعیت طوری است که نمی‌توانند با اختیار حکومت کنند کنار رفتند. همه جا تعطیل عمومی است و همه مردم در کمال بی صبری در انتظار رفتن احمد قوام و آمدن دولت دکتر مصدق هستند. البته آنهایی که با خارج و وسایل خبرگزاری تماس دارند باید به همه جا این قضیه را اطلاع بدهند که وضع پرافتخار ایران از بین نرفته و ایرانیان تا جان در بدن دارند دنبال حکومت استعماری انگلیس نمی روند."
صحنه زد و خورد مردم و قوای نظامی در روز سی تیرماه
** 30 تیر؛ پایان سیاستمداری که به بیگانه امید بسته بود
با اعلام استعفای دکتر مصدق بازار تهران از بیست و ششم تیر ماه تعطیل شده بود، دیگر نقاط کشور نیز اوضاع متشنج بود و در آبادان و اصفهان تظاهرات وسیعی برگزار شد. اعتراض به حکومت قوام در نقاط مختلف کشور بروز کرده و صحبت از انحلال مجلس می‌شد. 29 تیرماه این تعطیلی‌ها وسعت بیشتری یافت. سرویس های اتوبوسرانی دست از کار کشیدند و تظاهرات های موضعی برپا کردند. گروه‌های وابسته به نهضت ملی با فریاد "مرگ بر قوام"، "زنده باد مصدق" و "زنده باد کاشانی" سر داده و در حوالی بهارستان اجتماعات مختلفی را پدید آوردند. سی ام تیرماه روز سرنوشت این قیام بود. تانکها در شهر به گردش در آمدند اما مردم نیز از نقاط مختلف تهران به سوی مرکز شهر سرازیر شدند. اکثر نمایندگان نهضت ملی شب را در مجلس مانده بودند و روز سی تیر ناظر جریان زد و خوردها بودند.
میدان بهارستان کانون مبارزات مردم بود و اکثر تلفات مربوط به این منطقه بود. اتومبیل شاپور علیرضا(برادر محمدرضا شاه) در حلقه محاصره مردم گرفتار شد و قوای نظامی با ورود به محل تجمع او را نجات دادند. گفته می‌شود شاهپور علیرضا پس از مراجعت به دربار گفت مملکت در آستانه انقلاب است!
تظاهرات مردم ادامه داشت تا اینکه شاه با تلفن به مهندس رضوی نماینده کرمان و نائب رئیس مجلس اعلام کرد که قوام را از نخست وزیری عزل کرده است. قوام روز سی تیر در باغ سفارت آلمان بود و اخبار را دریافت می‌کرد. ساعت پنج که در حال مراجعه به کاخ سعدآباد بود خبر عزل خود را از رادیو شنید. با اعلام این خبر قیام نتیجه رسید، ارتش به پادگان‌ها بازگشت و مردم اداره تهران را مستقیماً بر عهده گرفتند. آیت الله کاشانی نیز غروب 30 تیر پس از اعلام پیروزی قاطع ملت اعلامیه ای صادر کرد و گفت "برادران عزیزم؛ از اینکه برای مرتبه دیگری همت عالی شهامت و خداپسندانه شما به نتیجه بسیار گرانبها رسید و عنصر سفاک و جنایتکاری مانند احمد قوام را از صحنه زمامداری پوشالی طرد و آخرین تیر ترکش استعمار به سنگ خورد لازم می‌دانم اولاً خدای بزرگ را شکر گذاری نموده و در ثانی از این همه فداکاری و استقامت شما مردم قهرمان ایران صمیمانه قدردانی کنم."
بعد از آن مجلس شورای ملی روز 30 تیر را به نام قیام مقدس ملی شناخت و احمد قوام را به علت کشتار دسته جمعی و قیام مسلحانه علیه ملت ایران "مفسد فی الارض" معرفی و کلیه اموال و دارایی او را مشمول مصادره دانست و اختیارات 6 ماه به مصدق داد. همچنین سید حسن امامی امام جمعه رژیم شاه که پس از قیام 30 تیر نمی‌توانست سمت ریاست مجلس را داشته باشد کنار رفت و آیت الله کاشانی به عنوان رئیس مجلس انتخاب و کمیسیونی در مجلس برای تعقیب مسببین 30 تیر تشکیل شد.
انتهای پیام/
منبع : خبرگزاری تسنیم
کلمات کلیدی : میرنیوز کودتای 28 مرداد
اشتراک گذاری :
آخرین اخبار سیاسی
توییت جدید رهبر انقلاب به زبان عبری: تمام سران باند تروریستی صهیونیستی باید محاکمه شوند
هرگونه مداخله خارجی در امور داخلی ونزوئلا را اقدامی خلاف حقوق بین‌الملل می‌دانیم
ملاقات سفیر ایران در موریتانی با وزیر امور خارجه این کشور
احکام اعضای ستاد انتخابات کشور اعطا شد
زینی‌وند:دستور وزیرکشورافزایش برگزاری انتخابات تمام الکترونیک است
ایران طبق قانون مجلس نباید به طرف غربی امتیازات فراپادمانی دهد
پیام تسلیت مشاور و دستیار رهبری در پی درگذشت وزیر اسبق دادگستری
مومنی:باید برای بسیج در حوزه‌های مختلف مأموریت‌های جدید تعریف کرد
تبریک موسی‌پور به مناسبت قهرمانی تیم ملی فوتبال هفت نفره
امیر نصیرزاده سالروز تشکیل «بسیج مستضعفین» را تبریک گفت
سردار جلالی: بسیج در کشور مملو از برکت و اقتدار است
کمالوندی:حق ایران است که برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود را توسعه دهد
پزشکیان: ورزش بانوان تقویت شود
نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران فرارسیدن هفته بسیج را تبریک گفت
سعیدی مبارکه: قانون‌گذاری رمز دارایی‌ها از مسیر مجلس می‌گذرد
قطعنامه اخیر حاصل «بی‌استقلالی شورای حکام» و «کج‌فهمی غرب» است
سردار طلایی‌نیک: پروژه‌های شهید فخری‌زاده در حال تکمیل است
پیام تسلیت آملی لاریجانی در پی درگذشت حجت‌الاسلام شوشتری
تماس تلفنی معاون اول رئیس‌جمهور با استاندار مرکزی
جانبازان بالای ۵۰ درصد مجوز واردات خودرو گرفتند
پزشکیان در پیامی درگذشت مادر شهیدان نمکی را تسلیت گفت
حق ایران است که برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود را توسعه دهد
پزشکیان قهرمانی تیم ملی فوتبال هفت نفره کشورمان را تبریک گفت
ارسال لایحه موافقتنامه همکاری‌های دفاعی ایران و صربستان به مجلس
حضور عارف در مراسم وداع با حجت الاسلام شوشتری در مسجد ارگ تهران
اراده تهران برای افزایش سطح روابط با پکن
فرماندار توهین‌کننده به خبرنگاران عزل شد
دریادار ایرانی: به زودی زیردریایی‌های جدید به ارتش الحاق می‌شود
۶ وزیر به مجلس می‌روند/ بررسی علل خاموشی‌های اخیر برق
مسعود پزشکیان در وزارت ورزش و جوانان حاضر شد
