میرنیوز
بزرگتری که تیغش می‌برد، برای این شهر بزرگی کند
2020-10-06T10:49:09+03:30
نقل است که می‌گویند در روزگاری نه چندان دور محله‌های قدیمی فراوانی داشته ایم و هر کدام از محله‌ها قصه تلخ و شیرین زیادی در دلش پنهان بوده است، امروز اما وقتی در شهر قدم می‌زنیم نه خبری از محله‌های قدیمی هست نه از قصه‌هایش.
«پایتخت تاریخ و تمدن ایران» اعتبار خود را مدیون پیشینه تاریخی و تمدن پرفراز و نشیبش می‌داند، محلات قدیمی آن یکی از نمادهای هویت فرهنگی و تاریخی مردم شهر است اما چقدر از این هویت نگهداری کردیم؟ چند محله هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده است؟ زندگی در چند کوی و برزن شهر جریان دارد؟ آیا هنوز هم چمنِ محله‌ها به راه است و اهالی محل عصرهای تابستان خنکای چشمه و جوی وسط چمن را حس می‌کنند؟
از میان محلاتی چون محله آقاجانی‌بیگ، امامزاده یحیی، حاجی، شالبافان، کلپا، نظربیگ، جولان، بنه بازار، کبابیان، چوپان‌ها، قاشق‌تراشان و سبدبافان چند محله را انتخاب کردیم و راهی آن‌ها شدیم.
ابتدای خیابان تختی همدان محله‌ای است که می‌گویند نخستین کاروان حج شهر همدان در آنجا تشکیل شد و حج‌گذاران از این محل راهی سفر شدند، «محله حاجی». با یکی از قدیمی‌های محل هم کلام شدیم. او می‌گفت چیز زیادی از محله قدیمی باقی نمانده، همه خانه‌های قدیمی را خراب کردند و به جایش آپارتمان ساختند. به وسط کوچه‌ای که در آن هستیم اشاره می‌کند و می‌گوید چمنِ محله هم اینجا قرار داشت که از بین رفت، سپس به آن طرف کوچه را نشان می‌دهد و می‌گوید آن خانه را می‌بینید قبلاً زندان همدان در این محل بود.
با وجود اینکه در محله حاجی اثر زیادی از بافت قدیمی باقی نمانده اما مسجد و حمام محله حفظ شده، مسجد حاجی یادگار دوره قاجار است و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و از آثار ارزشمند استان همدان محسوب می‌شود.
حمام محله نیز به دوران قاجاریه تعلق دارد و در فهرست آثار ملی قرار گرفته است، از این مکان زیبا که هم اکنون به سفره‌خانه سنتی تبدیل شده هم بازدید می‌کنیم، حمام مانند بیشتر حمام‌های عصر قاجار شامل دو حمام زنانه و مردانه است. دارای شش طاق نماست که دو به دو با هم قرینه‌اند، پی بنا از سنگ است و در ساخت آن از آجر قوامی و ملات ساروج استفاده شده است، حمام های سرد و گرم دارای خزینه است و سقف حمام به وسیله قوس‌های پنج و هفت کنده، اجرا و برای پوشش فاصله بین قوس‌ها از گنبد استفاده شده است.
محله بعدی که برای بازدید انتخاب کرده‌ایم، در خیابان شریعتی همدان قرار دارد، «محله کبابیان»؛ می‌گویند این محله به این علت به کبابیان معروف شده که افراد ثروتمند و اعیان شهر در آن زندگی می‌کردند و بیشتر وقت‌ها از خانه‌های آن‌ها بوی گوشت کباب شده به مشام می‌رسیده است و ساکنان محل هم اکثراً وکلای مجلس بودند.
سر صحبت را که با اهالی قدیمی محل باز کردیم، داغ دلشان تازه شد و به یاد تخریب خانه‌های قدیمی محله در سال ۹۶ توسط شهرداری افتادند، آن‌ها معتقدند شکل چمن کبابیان نسبت به گذشته خیلی تغییر کرده است اما هنوز هم بخش‌هایی از بافت قدیم، حمام محله و مغازه‌ها وجود دارند، حرف که به اینجا می‌رسد حسرتی در چشمانشان موج می‌زند که نشان از عدم مدیریت درست در حفظ بافت تاریخی شهر دارد.
به سمت بلوار کاشانی به راه می‌افتیم در این قسمت از شهر محله‌ای است که در گذشته‌ای نه چندان دور محل زندگی چوپان‌ها بوده و به «چمن چوپان‌ها» معروف است، در اینجا هم آثار اندکی از بافت تاریخی به چشم می‌خورد اگرچه این محل دستخوش دستکاری‌های فراوانی شده اما مسجد محله و برخی از خانه‌ها و مغازها همچنان پابرجاست.
آخرین مقصد بازدیدمان «محله کلپا» است که از محله‌های قدیمی همدان در خیابان بوعلی است، درباره وجه تسمیه آن می‌گویند کلپا به معنی کوتاه بودن است، در این محل فردی پا کوتاه زندگی می‌کرده و چون این شخص نشانه بارز محله بوده به این نام در بین مردم شناخته شده که البته این قضیه مستند نیست.
یکی از قدیمی‌های محله می‌گوید این محل در قدیم دارای چمن بزرگ، چشمه جوشان و درختان زیبایی بوده اما متأسفانه همگی از بین رفته‌اند و مثل همه محله‌های قدیمی از گزند تغییرات در امان نمانده است، قدم زدن در محله کلپا گویای آن است که محله بسیاری از عناصر هویتی خود را از دست داده اما برخی از نشانه‌های بافت قدیمی مانند مسجد و تعدادی از خانه‌ها هنوز هم در محله نفس می‌کشند و زنده‌اند.
در ادامه بازدید از محله‌های قدیمی شهر، پای صحبت‌های عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان می‌نشینیم، دکتر محمد رحمانی می‌گوید: متأسفانه مطالعه دقیقی از وقایع رخدادهای تحول و تغییرات عرصه شکل شهرسازی همدان از گذشته تاکنون به شکل مدون نداریم و حتی کتاب‌های شناخت از شهر یا تاریخی است یا نحوه اطلاعات خوبی در اختیار خواننده نمی‌گذارد.
او ادامه می‌دهد: مثلاً در بعضی کتاب‌ها آمده همدان قدیم ۳۰ محله داشته، در منبعی دیگر می‌گوید ۴۸ محله و در کتابی نوشته شده ۵۱ محله، بنابراین کسی باید شکل دسته‌بندی محلات قدیم همدان که غالباً محلات عرفی شهر است را به شکل مدون درآورد و این قضیه نباید توسط مشاور غیربومی انجام شود چراکه معمولاً به این مشاوران بومی‌ترین شکل مطالعه داده می‌شود و این اشخاص چون همدان را نمی‌شناسند نتیجه خوبی به دست نمی‌آید.
این مدرس دانشگاه توضیح می‌دهد: در همدان قدیم محله‌هایی وجود داشت و در مرکز هر محله یک چمن موجود بود، اطراف این چمن خدماتی مانند مسجد، حمام، نانوایی، کفاشی و... به مردم ساکن در محله داده می‌شد و جالب اینکه در برخی از چمن‌ها مانند محله کلپا چشمه، رود و درختان تنومندی بود که از مشخصه‌های زیبایی محله به شمار می‌رفت.
او بیان می‌کند: متأسفانه محلات قدیمی و مشخصه‌های آن‌ها که هویت شهر بودند، در راستای توسعه شهر، مدرن کردن یا تأمین نیازهای مسکن و ارتباطات از بین رفت و آنچه از گذشته برای ما در یک سبک معماری زیبا می‌توانست بازسازی یا مرمت شود و به ایران و جهانیان به نحو احسن معرفی شود، لابه‌لای کارهای کدخدا منشی و مدیریت‌های آرمانی و توسعه بخش مسکن تخریب شد.
رحمانی شرح می‌دهد: با مرور چمن‌ها و محلات قدیمی همدان متوجه می‌شویم هر کدام از آن‌ها یک دوره تاریخی خاص دارد و مختصاتی از شکل زندگی را به مخاطب معرفی می‌کند؛ مثلا محله کلپا در گذشته چمن زیبایی داشته و تجمعاتی از شکل حضور مردم در مناسبت‌های مختلف اعم از مراسم جشن یا عزا در آن اتفاق می‌افتاده است.
او ادامه می دهد: به هر حال امروز این هویت اجتماعی فرهنگی از دست رفته است اما به عنوان نمونه محله کبابیان نیز یکی از محلات معروف همدان بوده و تنها کمی از چمن آن باقی مانده و گویا شهرداری قصد احیای قسمتی از آن را دارد.
این مدرس دانشگاه اضافه می‌کند: حفظ بناهای تاریخی ترازی دارد که باید در جهت حفظ بناها و شاخصه‌های آن مانند چمن‌ها باشد؛ به عنوان مثال نقل است که محله کلپا چشمه زیبایی داشته که متأسفانه امروز از بین رفته است، اگرچه خوشبختانه برخی از مشخصه‌های این محله قدیمی همدان هنوز وجود دارد.
او با اشاره به اینکه تا وقتی چند دستگاه مرتبط کنار هم قرار نگیرند و برای محله‌های قدیمی برنامه مدون و منسجم و همسو تنظیم نکنند کارهای زیادی به شکل آرمانی و احساسی و یا اشتباه انجام می‌شود، توضیح می‌دهد: زمانی به اشتباه برای توسعه گردشگری آثار فیزیکی محلات قدیمی شهر مانند چمن‌های مورد ذکر را از بین می‌بریم، اینکه از این ظرفیت‌ها و سرمایه‌گذار بخش خصوصی برای توسعه محلات و ارتقاء گردشگری استفاده کنیم، یک موضوع است و اینکه وقتی سرمایه‌گذار از محل و ابنیه محلات قدیمی استفاده می‌کند و چگونه در حفظ و نگهداری آن می‌کوشد، مسئله دیگری است.
رحمانی اظهار می‌کند: ضعف منابع مالی در سازمان میراث فرهنگی برای برخورد با محلات تاریخی بیش از هر موضوع مطرح است همچنین گاهی دستگاه‌های ذیربط متعارض یکدیگرند و گاهی در شکل نگاه همسو اما در عملکرد درست برخورد نمی‌کنند.
او با بیان اینکه باید بزرگتری که تیغش می‌برد، برای محله‌های قدیمی شهر بزرگی کند، می‌گوید: تمام روابط و دستورالعمل‌های بین ادارات، مشترکات خود را احصاء کنند و به نگاه و هدف مشترک برسند و با برنامه‌ریزی کاملاً راهبردی با موضع مشخص برای احیاء و بازسازی محلات قدیمی اقدامات مؤثر انجام شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد همدان مطرح می‌کند: اگر چه تا به حال فرصت‌های زیادی از دست رفته اما اگر بتوان محله‌هایی مانند حاجی، کلپا، کبابیان و چوپان‌ها را حفظ کرد کار بزرگی انجام داده‌ایم، تأسیس شهرداری منطقه مرکزی هم شاید بتواند در حفظ آن‌ها کمک کند.
او بخشی از پیشینه چمن‌های قدیمی همدان را مربوط به دوره‌های زند، قاجار و پهلوی اول می‌داند و می‌گوید: این محلات در دوره‌های بعد به شکل توسعه داوطلبانه و مراکز محله‌ای درآمد که محله امامزاده یحیی از آن جمله است که متأسفانه از بین رفته بنابراین در حال حاضر احیاء، شناسنامه‌دار کردن و معرفی درست محله‌ها مهمترین بخش کار است.
رحمانی اضافه می‌کند: شیوه‌های جدید و زیبایی در شکل طراحی و دوباره‌سازی این محله‌ها وجود دارد که می‌تواند امکان بازدید گردشگر را هم داشته باشد اما اینکه چطور این کار امکان پذیر است، نیاز به اندیشه و خلق ایده درست و اعتماد بخشِ اجرا دارد.
او با اشاره به اینکه متأسفانه بخشی از تغییرات محله‌های قدیمی همدان قابل احیاء نیست، مطرح می‌کند: به این علت که قسمت‌هایی از محلات قدیمی در بافت فرسوده شهر هستند، شاید بتوان برخی از بناها را به سبک قدیم و در محل مناسب احیاء کنیم و مجدداً این فرهنگ کهن را به محله‌ها برگردانیم.
او با اشاره به اینکه محله نظربیگ که زمانی از محلات خوب همدان و دارای حمام، مسجد و انواع خدمات بود، از بین رفته و تنها مسجد آن باقی مانده است، ادامه می‌دهد: شهر همدان به صورت خطی دارای قنات بوده و چشمه‌های آن از دهانه چمن‌ها بیرون می‌آمده که دهانه چشمه‌ها در ساخت‌وسازها کور شده‌اند و اگر قنات‌ها احیاء می‌شد قسمتی از چمن‌ها هم احیاء می‌شد.
رحمانی اظهار می‌کند: مشکل عمده در توسعه بخش فرهنگی با عملکرد عمرانی است، متأسفانه نتوانسته‌ایم مشارکت مردم را برای توسعه بکار بگیریم و اگر این اتفاق می‌افتاد بخشی از هزینه‌ها را مردم برای محلات خود تقبل می‌کردند اما همه چیز را در نگاه کاسب‌کارانه بردیم و نقش مردم را در حالت‌های اجتماعی و فرهنگی گرفتیم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد همدان با بیان اینکه می‌توان جلوه‌ای از نمای خدمات محله‌ها را که تداعی کننده شکلی از گذشته بوده به شکل نمادین بازسای کنیم، اضافه می‌کند: نام‌گذاری محلات قدیمی عمدتاً براساس شغل ساکنان، وجود شخص شاخصی در محله یا وجود اتفاقی در محله بوده است.
انتهای پیام
منبع : خبرگزاری ایسنا
کلمات کلیدی : میرنیوز استانی-فرهنگی و هنری چمن هویت میراث فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامي شهرسازي مسكن مسجد حمام
اشتراک گذاری :
آخرین اخبار استان ها
آغاز بارش برف در جاده‌های اراک و شازند
آماده باش اورژانس ۱۱۵ استان مرکزی به دنبال وقوع زمین لرزه در اراک
لنج صیادی متخلف ترالر در آب‌های بوشهر توقیف شد
۱۲۰ رأس دام سبک قاچاق در قروه کشف شد
اعلام آماده‌باش به دستگاه‌های امدادی پس از زلزله در حسینیه خوزستان
اعزام ۴ تیم امداد ونجات هلال‌احمر به منظور ارزیابی مناطق متأثر از زمین لرزه
نبود خسارت در زلزله حسینیه بر اساس گزارش‌های اولیه
هشدار یک کارشناس در مورد میزان لرزه خیزی حسینیه
واژگونی پراید وانت منجر به فوت راننده شد
وقوع دو زلزله شدید در حسینیه خوزستان؛ خسارتی گزارش نشده است
اعزام تیم‌های اورژانس به منطقه زلزله‌زده حسینیه
مسئله اصلی در سازمان فنی و حرفه ای موضوع مهارت است
دومین زلزله شدید «حسینیه» را لرزاند
اعزام تیم‌های ارزیاب اورژانس به منطقه زلزله‌زده حسینیه
حسینیه بازهم به شدت لرزید
زلزله شدید حسینیه در اهواز هم احساس شد
آغاز ساعت کاری گمرک دوغارون از ۷ صبح خواهد شد
طرح‌های پدافند غیرعامل باید بومی سازی و عملیاتی شوند
دستگیری دومین باند کلاهبرداری از پزشکان کشور در البرز
چگونگی انتخاب کرمانشاه به عنوان پایتخت فرهنگی آسیا
آغاز کاری گمرک دوغارون از ۷ صبح خواهد شد
نماز طلب باران در حرم مطهر رضوی اقامه می‌شود
بازداشت ۳ پیمانکار دیگر شهرداری خرم‌آباد به اتهام تحصیل مال از طریق نامشروع
تمام دانش آموزان مسموم شده شاهین دژی از بیمارستان مرخص شدند
چگونگی انتخاب کرمانشاه به عنوان پایتخت فرهنگی شهرهای آسیایی در سال ۲۰۲۵
دیدار استاندار خراسان جنوبی با خانواده مرحوم «امیرمحمدخالقی»
استاندار خراسان جنوبی با خانواده مرحوم «امیرمحمدخالقی»
شکستگی خط انتقال آب شرق گیلان
احتمال سفر پزشکیان به اصفهان پیش از پایان سال
