میرنیوز

رئالیسم قرآنی عرفانی علامه طباطبایی

رئالیسم قرآنی عرفانی علامه طباطبایی 2020-11-16T08:46:16+03:30

به گزارش خبرگزاری مهر، متن زیر یادداشتی است که حجت‌الاسلام و المسلمین حسین عشاقی پیرامون اندیشه علامه طباطبایی نوشته است:

همه می‌دانیم علامه‌طباطبایی یک فیلسوف رئالیست بود، زیرا او در بسیاری از آثارش از فلسفه رئالیسم دفاع و حمایت کرده است؛ اما این چندان مهم نیست، زیرا عموم فلاسفه اسلامی، حامی فلسفه رئالیسم‌اند. چیزی که مرحوم علامه‌طباطبایی را در این روش و منش برجسته کرده، این است که او معیار این گونه فلسفه را ذات خداوند قرار داده و خدا را محور تحقق چنین فلسفه‌ای معرفی کرده است.

توضیح اینکه علامه‌طباطبایی در قدم نخست، این روش فلسفی را از اثبات وجود خدا و با تکیه بر مطلق واقعیت بیان می‌کند. او در برهان صدیقینش این گونه بیان می‌کند که از بدیهی‌ترین بدیهیات این است که سفسطه (پوچ‌گرایی) باطل است؛ یعنی هرگز نمی‌توان مطلق واقعیات را انکار کرده و به جایش ادعا کنیم که هیچ واقعیتی تحقق ندارد؛ بسیار بدیهی است که چنین ادعایی باطل است.

ایشان با توجه به بطلان بدیهی سفسطه می‌گوید اما چیزی که مقابل سفسطه محض است و آن را باطل می‌کند «مطلق واقعیت» یا اصل واقعیت است و نه واقعیت خاص؛ زیرا خصوصیت هر واقعیت معینی در نفی سفسطه و در ابطال «انکار مطلق واقعیات»، نقشی ندارد؛ چون آنچه برای ابطال سفسطه لازم است، اصل واقعیت است، اما اینکه این واقعیت با خصوصیت «الف» باشد یا با خصوصیت «ب»، دخالتی در نفی اصل سفسطه ندارد؛ بنابراین اگر آن واقعیتِ بدیهی‌الثبوت به جای خصوصیت «الف»، خصوصیت دیگری مثل خصوصیت «ب» داشته باشد یا فقط اصل واقعیت را داشته باشیم و اصلاً خصوصیتی در آن نباشد، باز هم سفسطه و پوچ‌گرایی نفی شده است و ما از افتادن در مهلکه سفسطه و پوچ‌گرایی مصون مانده‌ایم؛ بنابراین معیار واقعیت‌گرایی و مناط رئالیسم، اصل واقعیت است بدون دخالت خصوصیات واقعیات؛ پس آنچه بدیهی‌الثبوت و انکارناپذیر است، اصل واقعیت است؛ یعنی «واقعیت»، بدون اینکه به قیدی و شرطی تقید داشته باشد؛ بنابراین در جهان واقعیت‌ها یک واقعیت با تعریف «واقعیت نامقیدِ بدیهی‌الثبوت» محقق و موجود است و این واقعیت با این تعریف (واقعیت نامقیدِ بدیهی‌الثبوت)، همان چیزی است که در ادبیات دینی از او با عنوان «خداوند» یاد می‌کنیم؛ زیرا در ادبیات دینی، خداوند به دلیل «أَفِی اللَّهِ شَکٌّ» (ابراهیم /۱۰) موجودی است بدیهی‌الثبوت که در واقعیتش وابسته و مقید به هیچ قیدی و مشروط به هیچ شرطی نیست.

از سوی دیگر انکار این «واقعیت نامقید»، انکار هر واقعیت دیگر است و با انکار او باید بگوییم در دام سفسطه و پوچ‌گرایی گرفتار شده‌ایم، یعنی باید بپذیریم که هیچ واقعیتی، محقق نیست؛ زیرا انکار مطلق هر حقیقتی، انکار همه اقسام و افراد آن است؛ مثلاً انکار مطلق «انسان» (انسان نامقید) به انکار هر گونه انسانی منجر می‌شود و نبود مطلق انسان یعنی نبود انسان سفید، نبود انسان سیاه، نبود انسان جوان و نبود انسان پیر و…؛ بنابراین حال که خداوند همان «مطلق واقعیت» یا «واقعیت نامقید» است؛ باید این را هم بپذیریم که انکار خدا انکار واقعیت است و به انکار همه واقعیت‌ها منجر می‌شود.

پس تا اینجای بحث می‌توان نتیجه گرفت که: اولاً واقعیت خدا، عین واقعیت و همان واقعیت‌بالذات است که در گرو هیچ بیگانه‌ای نیست و به عکس عدم‌خدا، معیار عدم‌واقعیت است و به پوچ‌گرایی منجر می‌شود.

دوم؛ اکنون که معلوم شد هستی خداوند، عین واقعیت است بدون وابستگی به هیچ قیدی و شرطی؛ پس هستی خداوند معیار «واقعیت» و واقعیت‌بالذات است؛ بنابراین حقایق دیگر در پرتو این معیار و در پرتو این واقعیت‌بالذات، واقعیت‌دار خواهند شد؛ چون هر معنایی یک مصداق بالذات دارد که اتصاف آن مصداق به آن معنا، مقید به غیری و وابسته به بیگانه‌ای نیست؛ ولی سایر مصداق‌ها اتصافشان به آن معنا در پرتو آن مصداق بالذات است که حقیقتاً معیار آن معنا است؛ مثلاً حقیقت نور، مصداق بالذاتِ «روشنایی» است، زیرا روشنایی نور در گرو قیدی و شرطی نیست؛ بلکه نور به ملاک ذاتش روشن است؛ اما دیگر اشیا به خودی خود تاریک هستند و روشنی‌شان در گرو حقیقت نور است و با نورافشانی به آن‌ها نورانی می‌شوند.

دو نکته فوق، دو ادعایی است که مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر جمله «ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَق» در آیه ۳۰ سوره لقمان به اثبات آن‌ها می‌پردازد. (المیزان، ج ۱۶، ص ۲۳۵) ایشان می‌گوید براساس مفاد این جمله قرآنی، واقعیت، منحصر در خداوند است؛ زیرا در جمله قرآنی «اللَّهَ هُوَ الْحَق»، بین مبتدا و خبر، ضمیر فصل آمده و خبر نیز معرفه است و این نحوه ترکیب افاده حصر می‌کند؛ بنابراین طبق قواعد ادبی، مفاد این جمله قرآنی، این است که واقعیت، مختص به خدا و در او منحصر است و از این رو خداوند همان واقعیت بالذات و همان معیار واقعیت است و بر این اساس هر حقیقت واقعیت‌دار دیگری در پرتو واقعیت خداوند واقعیت‌دار است؛ یعنی سایر حقایق در پرتو واقعیت انحصاری خداوند واقعیت‌دار می‌شوند و به ملاک واقعیت خداست که واقعیت به آن‌ها بالعرض انتساب می‌یابد؛ بنابراین روشن شد علاوه بر اینکه خداوند عین واقعیت است؛ او معیار رئالیسم و واقعیت‌گرایی، در سایر حقایق نیز هست؛ یعنی هر حقیقت واقعیت‌داری به مناط واقعیت خداوند واقعیت‌دار است و واقعیت به آن بالعرض انتساب می‌یابد.

این نحوه تبیین قرآنی و تحلیل عرفانی است که رئالیسم علامه را برجسته و از سایر مکاتب رئالیسم ممتاز کرده است؛ یادش در دل‌ها جاودانه باد.

منبع : خبرگزاری مهر


کلمات کلیدی :
اشتراک گذاری :

آخرین اخبار فرهنگی

جشن نیمه شعبان هیئت کجا برویم؟

 جشن نیمه شعبان هیئت کجا برویم؟
2024-02-26T06:01:07+03:30
هیئت‌ها و حسینیه‌های سراسر کشور همزمان با میلاد سراسر خیر و برکت امام زمان (عج) مراسم شادی و سرور برگزار می‌کنند.

شاعران به استقبال نیمه شعبان رفتند/ کاش، سَحر، خاک رهِ « مهدی موعود » شوم

 شاعران به استقبال نیمه شعبان رفتند/ کاش، سَحر، خاک رهِ « مهدی موعود » شوم
2024-02-26T06:01:06+03:30
شاعران فارسی زبان در آستانه نیمه شعبان در نشست ادبی «منتظران وصل» با تازه‌ترین سروده‌های خود به ساحت مقدس امام مزان عرض ارادت کردند.

بهترین دعا‌ها در شب نیمه شعبان به روایت امام صادق (ع)

 بهترین دعا‌ها در شب نیمه شعبان به روایت امام صادق (ع)
2024-02-26T06:01:06+03:30
امام صادق علیه‌السلام دربارۀ آداب شب نیمۀ شعبان، به یکی از بهترین دعاها اشاره می فرماید.

"پایان جنگ"، "عزل منتظری و بنی‌صدر" و "فوت احمد خمینی" موضوع گفت‌وگو با کارگردان "احمد"/ احمد آقا حتی یک «واو» به صحبت‌های امام دست نزد!

 "پایان جنگ"، "عزل منتظری و بنی‌صدر" و "فوت احمد خمینی" موضوع گفت‌وگو با کارگردان "احمد"/ احمد آقا حتی یک «واو» به صحبت‌های امام دست نزد!
2024-02-26T06:01:05+03:30
مصطفی رزاق کریمی کارگردان فیلم "احمد" درباره احمد خمینی صحبت کرد؛ از ۴۲ روز سالک شدن او تا ماجرای عزل منتظری و پایان جنگ. او گفت: کارگردان دیکته‌پ...

ویکی موعود با ۴۰ هزار مقالۀ تخصصی راه اندازی شد

 ویکی موعود با ۴۰ هزار مقالۀ تخصصی راه اندازی شد
2024-02-26T06:01:04+03:30
همزمان با میلاد سراسر سعادت حضرت مهدی موعود(عج) از ویکی موسسه فرهنگی هنری موعود عصر(عج) رونمایی شد.

«کتاب قانون» هر شب پخش می‌شود

 «کتاب قانون» هر شب پخش می‌شود
2024-02-26T06:01:04+03:30
تهیه‌کننده «کتاب قانون» با اشاره به اهمیت تولید برنامه‌های سیاسی در قالب‌های متنوع برنامه‌سازی، گفت: با استقبال مخاطبان و در آستانه برگزاری انتخاب...

بچه رویان در میدان جهاد رونمایی شد

 بچه رویان در میدان جهاد رونمایی شد
2024-02-26T06:01:03+03:30
«بچه رویان» عنوان دیوارنگاره‌ای است که در میدان جهاد و برای درمان نازایی رونمایی شد.

مهمترین اعمال شب و روز نیمه شعبان

 مهمترین اعمال شب و روز نیمه شعبان
2024-02-26T06:01:03+03:30
نیمه شعبان یکی از مهمترین روزهای سالم محسوب می‌شود و از نظر فضیلت در کنار شب قدر قرار گرفته است. اهل بیت(ع) این شب را از مقدمات شب قدر در تقدیر امور و تقسیم...

امام زمان (عج) در سورۀ بقره / رفتار منافقان در برابر منجی

 امام زمان (عج) در سورۀ بقره / رفتار منافقان در برابر منجی
2024-02-26T06:01:03+03:30
یکی از نشانه‌های نفاق آن است که فرد یا افرادی عهد خدا را نقض و اتصال خود با اهل بیت علیهم السلام را قطع کند؛ در این صورت زمینۀ افتادن آنها در ورطۀ فسادآفرین...

عیدی سینمایی تلویزیون در نیمه شعبان

 عیدی سینمایی تلویزیون در نیمه شعبان
2024-02-26T06:01:02+03:30
شبکه‌های تلویزیونی چند فیلم جدید و قدیمی را برای شب نیمه شعبان درنظر گرفته که شاید برای حوزه کودک پخش «پیشونی سفید» از جذابیت بالایی برخوردار باشد.

چگونه امام زمان(ع) پس از قرن‌ها انتقام خون امام حسین(ع) را خواهد گرفت؟

 چگونه امام زمان(ع) پس از قرن‌ها انتقام خون امام حسین(ع) را خواهد گرفت؟
2024-02-26T06:01:02+03:30
یکی از پرسش‌های مهم که سال‌ها ذهن انسان‌ها را به خود مشغول کرده، این است که چگونه امام زمان(ع) پس از قرن‌ها در دوران ظهور خود، انتقام خون امام حسین(ع) و شهد...

چشم به راه برای نیمه شعبان منتشر شد

 چشم به راه برای نیمه شعبان منتشر شد
2024-02-26T06:01:02+03:30
قطعه «چشم به راه» نخستین اثر صدران مایلی است که با موضوع انتظار تولید و منتشر شد.

مجلس آتی باید میزبان زنان متخصص و شایسته در حوزه زنان و خانواده و به دور از لابی‌گری سیاسی باشد

 مجلس آتی باید میزبان زنان متخصص و شایسته در حوزه زنان و خانواده و به دور از لابی‌گری سیاسی باشد
2024-02-26T06:01:01+03:30
زنانی باید به مجلس ورود کنند که فهم درستی از حوزه زن و خانواده داشته باشند و ریل قانون گذاری را از مجرای تخصصی حرکت دهند. مجلس نباید جایی برای افرادی باشد ک...

روزبه بمانی و علیرضا عصار در کنسرت دارکوب / خوانندگان ما آرتیست نیستند

 روزبه بمانی و علیرضا عصار در کنسرت دارکوب / خوانندگان ما آرتیست نیستند
2024-02-26T06:01:01+03:30
کنسرت شب گذشته گروه دارکوب درحالی برگزار شد که سه خواننده روی صحنه داشت و حضور روزبه بمانی و علیرضا عصار مخاطبان را غافلگیر کرد.

زودبرگرد بابای مهربون دنیا

 زودبرگرد بابای مهربون دنیا
2024-02-26T06:01:00+03:30
نماهنگ «زودبرگرد» به مناسبت نیمه شعبان در خبرگزاری تسنیم تولید و منتشر شده است.

پاسخ مهدی طائب دربارۀ حکم «حرمت عدم شرکت در انتخابات» از سوی امام خمینی

 پاسخ مهدی طائب دربارۀ حکم «حرمت عدم شرکت در انتخابات» از سوی امام خمینی
2024-02-26T06:00:59+03:30
حجت الاسلام مهدی طائب طی سخنانی دربارۀ جمله تاریخی امام خمینی مبنی بر حرمت عدم شرکت در انتخابات استدلالی ارائه کرد.

یادی از دوبلور فقید پرویز ربیعی/ صدایی که گوینده نقش‌های مکمل بود

 یادی از دوبلور فقید پرویز ربیعی/ صدایی که گوینده نقش‌های مکمل بود
2024-02-26T06:00:58+03:30
پرویز ربیعی از پیشکسوتان عرصه دوبله روز گذشته در منزل خود بر اثر ایست قلبی در سن ۸۴ سالگی درگذشت؛ صدای ماندگاری که هیچ وقت مخاطبان آن را فراموش نخواهند کرد.

شفیعی سروستانی: راهکار اصلاح جامعه هجرت به‌سوی امام عصر است / اقدامی برای آمادگی ذهن مردم برای ظهور نکردیم

 شفیعی سروستانی: راهکار اصلاح جامعه هجرت به‌سوی امام عصر است / اقدامی برای آمادگی ذهن مردم برای ظهور نکردیم
2024-02-26T06:00:58+03:30
شفیعی سروستانی می‌گوید: ذکر نام امام و بزرگداشت امام، امری در مسیر زمینه سازی ظهور به شمار می‌آید؛ ما دانسته و یا نادانسته واقعۀ ظهور را عقب می‌اندازیم. هیچ...

زمان تشییع پیکر پردیس افکاری مشخص شد/ خاکسپاری در قطعه هنرمندان

 زمان تشییع پیکر پردیس افکاری مشخص شد/ خاکسپاری در قطعه هنرمندان
2024-02-23T16:28:03+03:30
همسر زنده یاد پردیس افکاری خبر داد که روز دوشنبه هفتم اسفندماه مراسم تشییع پیکر وی به سمت قطعه هنرمندان بهشت زهرا (س) برگزار می‌شود.

غلامرضا صنعتگر قطعه جدیدش را به رهبرمعظم انقلاب تقدیم کرد

 غلامرضا صنعتگر قطعه جدیدش را به رهبرمعظم انقلاب تقدیم کرد
2024-02-23T13:41:23+03:30
غلامرضا صنعتگر خواننده پاپ جدیدترین قطعه موسیقی خود را به رهبرمعظم انقلاب تقدیم کرد.

عکس‌های جدید از پشت صحنه سریال «نون خ ۵»/ تاکید رییس صداوسیما بر ساخت فصل‌های جدید

 عکس‌های جدید از پشت صحنه سریال «نون خ ۵»/ تاکید رییس صداوسیما بر ساخت فصل‌های جدید
2024-02-23T13:27:43+03:30
پیمان جبلی در بازدید از پشت‌صحنه فصل پنجم سریال «نون خ»، به تولید فصل جدید این مجموعه در شرایط بسیار خاص و ویژه‌ اشاره کرد و گفت: امیدواریم مخاطبا...

صلوات شعبانیه | راه رسیدن به رضایت خدا

 صلوات شعبانیه | راه رسیدن به رضایت خدا
2024-02-23T11:41:01+03:30
فرازی از صلواتش شعبانیه گویای آن است که پیامبر صلی الله علیه و آله واسطۀ شفاعت امت و نیز راهی به‌سوی خداست.

شهرک غزالی میزبان کدام پروژه‌ها است؟ / از «تنها گریه کن» و «طوبی» تا «زیرخاکی۴»

 شهرک غزالی میزبان کدام پروژه‌ها است؟ / از «تنها گریه کن» و «طوبی» تا «زیرخاکی۴»
2024-02-23T11:41:00+03:30
مهدی میرچی مدیر شهرک سینمایی و تلویزیونی غزالی از ساخت مجموعه‌ها و فیلم‌هایی گفت که ما را با خودش به دهه شصت، ۷۰۰ سال پیش و داستان فریبرز باغ‌بیشه و حتی چند...

مهدویت و آخرالزمان یکی از جذاب‌ترین موضوعات روز دنیا است/ عشق از امام زمان جدا نیست

 مهدویت و آخرالزمان یکی از جذاب‌ترین موضوعات روز دنیا است/ عشق از امام زمان جدا نیست
2024-02-23T11:01:13+03:30
اثری که دائم در حال سیاه نمایی و گله و گذاری است نمی‌تواند مخاطب را تا پایان همراه خودش نگه دارد و موجب دلسردی جامعه می‌شود. اصلی‌ترین معیار در واقعه ظهور ا...

ویژگی‎های نماهنگی با موضوع امام زمان / کودک و نوجوان فراموش شده‌اند

 ویژگی‎های نماهنگی با موضوع امام زمان / کودک و نوجوان فراموش شده‌اند
2024-02-23T10:34:29+03:30
«عزیزم مهدی» تازه‌ترین پویشی است که توسط مرکز آوای انقلاب اسلامی (مأوا) پایه ریزی و در جمکران برگزار شد.

پردیس افکاری درگذشت

 پردیس افکاری درگذشت
2024-02-23T09:14:29+03:30
پردیس افکاری، بازیگر، عصر امروز، پنجشنبه ۳ اسفند ماه بر اثر بیماری از دنیا رفت.

«دیپلماسی سازندگی» در بازار نشر

 «دیپلماسی سازندگی» در بازار نشر
2024-02-23T09:14:26+03:30
کتاب دیپلماسی فرهنگی نوشته هادی حق‌پرست از سوی اندیشکده روابط بین‌الملل منتشر و روانه بازار نشر شد.

استفتاء از امام خامنه‌ای؛ حکم تخریب نامزدهای انتخاباتی چیست؟

 استفتاء از امام خامنه‌ای؛ حکم تخریب نامزدهای انتخاباتی چیست؟
2024-02-23T09:14:26+03:30
رهبر معظم انقلاب به استفتاء درباره «تخریب نامزدهای انتخاباتی» پاسخ گفتند.

تبیین ارتباط ظهور امام زمان (عج) با انتخابات

 تبیین ارتباط ظهور امام زمان (عج) با انتخابات
2024-02-23T09:14:25+03:30
امام زمان (عج) برای یک امر سیاسی می‌آیند، برای «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه‏» (توبه؛ ۳۳) این یک امر سیاسی است، برای حکومت می‌آیند، برای این...

سیمای امام زمان در سورۀ بقره

 سیمای امام زمان در سورۀ بقره
2024-02-23T09:14:25+03:30
وقتی از زاویه نگاه مهدویت سراغ سوره های قرآن می رویم، مشاهده می کنیم آنچه که ما به اسم تفسیر تاکنون خوانده بودیم، برداشتی ذوقی از قرآن بود.
X فیلم جدید فیلم جدید دانلود فیلم و سریال تبلیغات شما (پیام به تلگرام)