میرنیوز
وضعیت انتشارات علمی چقدر با اهداف ۱۴۰۴ هماهنگی دارد؟
2020-09-19T09:35:40+04:30
به گزارش ایسنا، شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۰ نقشه جامع علمی کشور را تصویب و برای اجرا به سازمان‌های مسئول ابلاغ کرد.
در سند جامع علمی کشور با هدف ارتقای رتبه علمی کمی و کیفی ایران در منطقه، شاخص‌های هشت‌گانه‌ای برای ارزیابی وضعیت انتشارات علمی کشور ارائه شده است. شورای عالی عتف نیز آیین‌نامه اجرایی نظام پایش و ارزیابی علم و فناوری و نوآوری کشور را با هدف ارزیابی‌های شاخص‌های نقشه جامع علمی کشور تصویب کرده است.
با توجه به سال‌های کم باقی‌مانده تا سال ۱۴۰۴، پژوهشگران گروه علم‌سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در مطالعه‌ای مقطعی با استفاده از ابزارهای علم‌سنجی وضعیت انتشارات علمی کشور را در بازه زمانی پنج ساله (۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶) مورد بررسی قرار دادند. المیرا جنوی، شیما مرادی و مهدی پاکزاد؛ پژوهشگرانی بودند که در این مطالعه همکاری داشتند.
برای انجام این مطالعه شاخص‌های انتشارات علمی از نقشه جامع علمی کشور استخراج شد. همچنین پژوهشگران اطلاعات مورد نیاز را از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس، وب‌آوساینس، شاخص‌های ضروری علم (ESI)، سایمگو، گزارش‌های استنادی مجلات (JCR)، درگاه ملی آمار ایران، مرجع دانش سیویلیکا و موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی گردآوری کردند.
بررسی و مقایسه شاخص‌های نقشه جامع علمی کشور و شاخص‌های طرح پایش در زمینه انتشارات علمی نشان می‌دهد که هم‌پوشانی کاملی بین آنها وجود ندارد و طرح پایش که در راستای اجرایی شدن راهبرد کلان یک نقشه جامع علمی کشور مصوب شده، نمی‌تواند پاسخگوی کامل شاخص‌های مطرح‌شده در آن باشد.
سرانه انتشار مقاله در ایران
سرانه انتشارات علمی یا تعداد مقالات در هر میلیون نفر جمعیت؛ از شاخص‌های مهم در نقشه جامع علمی کشور است که از تقسیم تعداد مقالات کشور بر جمعیت به دست می‌آید.
در نقشه جامع علمی کشور مقدار ۸۰۰ مقاله به ازای هر میلیون نفر در افق ۱۴۰۴ هدف‌گذاری شده‌است. در بازه پنج ساله مورد بررسی تعداد مقالات ایران در پایگاه وب‌آوساینس از ۳۱ هزار و ۲۱۱ مقاله در سال ۲۰۱۳ به ۵۱ هزار و ۸۷۵ مقاله در سال ۲۰۱۷ افزایش داشته است. این روند افزایشی در پایگاه اسکوپوس نیز مشاهده می‌شود. به نحوی که تعداد مقالات از ۴۱ هزار و ۹۶۹ مقاله در سال ۲۰۱۳ به ۵۴ هزار و ۳۸۸ مقاله در سال ۲۰۱۷ رسیده است.
رشد تعداد مقالات علمی باعث شده که ایران در رتبه نخست تولید مقاله علمی در میان کشورهای منطقه قرار گیرد و از لحاظ کمیت برون‌دادهای پژوهشی در میان کشورهای حوزه خلیج فارس نقش رهبری را بازی کند.
در این بازه زمانی جمعیت کشور از ۷۷.۰۱ میلیون نفر در سال ۱۳۹۲ به ۸۱.۰۷ میلیون نفر در سال ۱۳۹۶ رسیده است. با توجه به برآورد مرکز آمار ایران برای جمعیت کشور در سال ۱۴۰۴ (۸۸.۳۵ میلیون نفر)، برای رسیده به هدف‌گذاری نقشه جامع علمی کشور (۸۰۰ مقاله به ازای هر میلیون نفر)، تعداد مقالات کشور باید به ۷۰ هزار و ۶۸۰ مقاله در سال برسد. باتوجه به روندی تولید مقالات علمی در سال‌های گذشته، دستیابی به این هدف دور از انتظار به نظر نمی‌رسد.
میزان استنادات تولیدات علمی ایران در واحد انتشارات
شاخص میزان استنادات در واحد انتشارات یا میانگین تعداد استنادات به ازای هر مقاله از جمله شاخص‌های سنجش اثر استنادی است. مطابق با راهنمای ESI؛ این میزان با تقسیم تعداد کل استنادات دریافتی به تعداد کل مقالات کشور محاسبه می‌شود. این شاخص به نوعی نشان‌دهنده کیفیت مقالات کشور است.
میانگین استنادات مقالات ایران در بازه سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷، رشد اندکی داشته و به مقدار ۴.۳۴ رسیده است.
باتوجه به اینکه در نقشه جامع علمی کشور مقدار ۱۵ برای میانگین استنادات به ازای انتشارات، در نظر گرفته شده است، دستیابی به این شاخص بعید به نظر می‌رسد.
سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و حوزوی از مقالات بین‌المللی
شاخص نسبت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و حوزوی به تعداد مقالات، از شاخص‌هایی که درصدد یافتن میزان بهره‌وری پژوهشی فارغ التحصیلات دانشگاهی و حوزوی است. در نقشه جامع علمی کشور، عدد ۱۰ به عنوان هدف برای این شاخص در سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است. یعنی؛ باید به ازای هر ۱۰ فارغ‌التحصیل دانشگاهی حداقل یک مقاله در نمایه‌های معتبر منتشر شود.
باتوجه به آمارهای منتشر شده از «موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی»، تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از ۷۱۸ هزار و ۸۰۱ نفر در سال ۱۳۹۲ به ۷۹۸ هزار و ۷۳۶ نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
در زمان گردآوری داده‌های این مطالعه، داده‌های مربوط به سال ۱۳۹۶ هنوز منتشر نشده‌بود و داده‌های تعداد فارغ‌التحصیلان حوزوی نیز در مرکز آمار و اطلاعات حوزه‌های علمیه در دسترس نبودند.
با افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، شاهد افزایش تعداد مقالات منتشرشده در نمایه‌های معتبر بین‌المللی هستیم. تعداد مقالات در پایگاه وب‌آوساینس از ۳۱ هزار و ۲۱۱ در سال ۲۰۱۳ به ۵۱ هزار و ۶۷۲ در سال ۲۰۱۶ رسیده است.
نسبت فارغ‌التحصیلان به تعداد مقالات در پایگاه وب‌آوساینس و اسکوپوس در سال ۲۰۱۳ به ترتیب ۲۳ و ۱۷ بوده است و این میزان در سال ۲۰۱۶ به ترتیب به ۱۷ و ۱۵ رسیده است.
به دلیل درصد رشد بالای تعداد مقالات، شاهد سیر نزولی نسبت فارغ‌التحصیلان به تعداد مقالات در نمایه های بین‌المللی و نزدیک شدن به مطلوب نقشه جامع علمی کشور هستیم.
یکی از شاخص‌های بهره‌وری پژوهشی، نسبت مقالات نمایه‌سازی‌شده در سطح بین‌المللی به تعداد اعضای هیئت‌علمی است. در نقشه جامع علمی کشور مقدار مطلوب این شاخص ۰.۴ برای سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است.
در بازه زمانی مورد مطالعه، تعداد اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های ایران ۷۰ هزار و ۶۳۵ نفر در سال ۱۳۹۲ بوده که این میزان در سال ۱۳۹۶ به ۸۰ هزار و ۳۱۳ نفر رسیده است.
با توجه به نرخ بالای رشد مقالات ایران در پایگاه‌های وب‌آوساینس و اسکوپوس، در این بازه زمانی نسبت مقالات به اعضای هیئت علمی همواره بیشتر از مقدار مطلوب این شاخص در افق ۱۴۰۴ بوده است. به همین دلیل به نظر می‌رسد که در نقشه جامع علمی کشور، هدف‌گذاری مناسبی برای این شاخص انجام نشده است.
مقالات راه یافته به همایش‌های معتبر بین المللی
این شاخص از جمله شاخص‌های مشترک بین نقشه جامع علمی کشور و طرح پایش است و به بررسی تعداد مقالات منتشرشده در همایش‌های معتبر علمی داخلی و خارجی می‌پردازد.
بررسی‌ها نشان داده که روند روبه‌رشد انتشار مقالات همایش‌های علمی نویسندگان ایرانی در سال‌های اخیر توقف‌یافته و با سیر نزولی تعداد مقالات همایش‌ها مواجه هستیم.
همچنین تعداد مقالات منتشرشده به زبان فارسی در پایگاه اسکوپوس در بازه پنج ساله اخیر، همواره سیر صعودی داشته و باعث بهبود جایگاه زبان فارسی و اخذ رتبه پانزدهمین زبان انتشار مقالات در این پایگاه شده‌است ولی در پایگاه وب‌آوساینس وضعیت زبان فارسی چندان مطلوب نیست.
شمار نشریات ایران با نمایه بین‌المللی معتبر
یکی از شاخص‌های مهم در زمینه زیرساخت پژوهش، تعداد نشریات با نمایه بین‌المللی معتبر است. در نقشه جامع علمی کشور، برای این شاخص تعداد ۱۶۰ نشریه با ضریب تاثیر بیشتر از سه هدف‌گذاری شده‌است. این هدف‌گذاری نشان می‌دهد که هدف سیاست‌گذار، نشریات نمایه‌شده در پایگاه گزارش استنادی مجلات است.
در بررسی‌ها مشخص شد که هیچ‌کدام از نشریات ایرانی در بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ ضریب تاثیر بالاتر از سه نداشتند.
نتایج بررسی‌های این مطالعه نشان می‌دهد که عملکرد ایران در زمینه شاخص‌های کمی مرتبط با انتشارات علمی در بازه پنج ساله ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷، همواره رشد صعودی داشته است.
پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: به نظر می‌رسد که این رشد می‌تواند هدف‌گذاری نقشه جامع علمی کشور را برای شاخص‌های «تعداد مقالات در هر میلیون نفر»، «نسبت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و حوزوی به مقالات نمایه‌سازی‌شده در نمایه‌های بین‌المللی» و «نسبت مقالات نمایه‌سازی‌شده در سطح بین‌المللی به تعداد اعضای هیئت‌علمی» در سال ۱۴۰۴ تحقق بخشد.
به نظر می‌رسد سیاست‌گذاران در هدف‌گذاری شاخص «نسبت مقالات نمایه‌سازی‌شده در سطح بین‌المللی به تعداد اعضای هیئت‌علمی» دچار اشتباه شده‌اند؛ زیرا از زمان ابلاغ این نقشه جامع، مقدار این کمیت از وضعیت مطلوب در سال ۱۴۰۴ بیشتر بوده است.
در این مطالعه مشخص شد که در مورد شاخص‌هایی که از طریق سنجش اثر استنادی به بررسی کیفیت برون‌دادهای پژوهشی (مقالات، کتاب‌ها و...) می‌پردازند، وضعیت فعلی با وضعیت مطلوب شاخص فاصله چشم‌گیری دارد.
میزان استناد بالا به انتشارات علمی منتشرشده به عنوان نتیجه پژوهش، نشان‌دهنده هدفمندی و کیفیت پژوهش‌ها است. به گفته پژوهشگران این مطالعه: با توجه به وضعیت نامطلوب این شاخص، سیاست‌گذاری در جهت بهبود وضعیت این شاخص امری ضروری و مهم است. همچنین وضعیت نامطلوب این شاخص نشان از هدررفت بسیاری از منابع مالی و انسانی پژوهشی است و ضرورت توجه به بهبود این وضعیت را دو چندان می‌کند.
وضعیت ایران در شاخص تعداد مقالات همایش‌های معتبر در بازه زمانی مورد مطالعه روند نزولی داشته است. پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: با توجه به مشکلات ارزی به وجود آمده در سال ۱۳۹۷ و افزایش هزینه شرکت در همایش‌ها و عدم توجه و حمایت نهادها و سازمان‌ها نسبت به ضرورت حضور پژوهشگران در مجامع بین‌المللی به نظر می‌رسد که این روند نزولی در سال‌های آینده نیز ادامه داشته باشد.
پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: آیین‌نامه «نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور» که با هدف ارزیابی شاخص‌های نقشه جامع علمی کشور ارائه شده است، ابزار مناسبی برای سنجش شاخص های نقشه جامع علمی کشور نیست و نیاز به بازنگری در شاخص‌های نظام پایش احساس می‌شود.
محققان گروه علم‌سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با توجه به اهمیت موضوع مطالعات پیشنهاداتی را ارائه کرده‌اند:
- انجام اقدامات لازم جهت اصلاح و ویرایش شاخص‌های آیین‌نامه نظام پایش و ارزیابی علم، فن‌آوری و نوآوری کشور جهت هم‌راستایی سیاست‌های وضع‌شده با اسناد بالادستی؛
-گسترش و بهبود تعاملات بین‌المللی و حمایت‌های بیشتر حقوقی و ارزی از پژوهشگران جهت شرکت در همایش‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی و برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی هدفمند در این خصوص؛
-گسترش زیرساخت‌های لازم برای افزایش تعداد نشریات فارسی نمایه‌شده در پایگاه‌های معتبر بین‌المللی و نیز انتشار کتب علمی برای ارتقای جایگاه علمی ایران و زبان فارسی؛
-بررسی و مطالعه دلایل توسعه نا متوازن کیفیت و کمیت برون‌داده‌های پژوهشی ایران.
یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «ارزیابی وضعیت انتشارات علمی ایران بر مبنای نقشه جامع علمی کشور» در دوفصل‌نامه «پژوهش‌نامه علم‌سنجی» دانشگاه شاهد منتشر شده است.
انتهای پیام
منبع : خبرگزاری ایسنا
کلمات کلیدی : میرنیوز انتشار مقالات نقشه جامع علمي كشور مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور
اشتراک گذاری :
آخرین اخبار علمی
اعضای شورای راهبری هوش مصنوعی معرفی شدند/ایجاد زیر ساخت هوش مصنوعی در دستور کار ۱۰ نهاد
آتش‌سوزی جنگلی موجب رشد حیات دریایی می‌شود!
استرس کاری ریسک بیماری قلبی را در مردان افزایش می دهد
۲.۵ میلیون ایرانی در اهدای خون مشارکت دارند
چین در شرق تهران بیمارستان هوشمند احداث می کند
راه اندازی ۶۰ هزار تخت بیمارستانی در کشور
وزارت بهداشت برای اولین بار سرایدار استخدام می‌کند
زمان اخذ رأی در انتخابات نظام پرستاری افزایش یافت
هوای آلوده و افزایش ریسک سرطان سینه/ درمان سوءهاضمه با زردچوبه
بیماری هزارچهره را جدی بگیریم/ عوارض بیماری سلیاک
اهمیت تولید محصولات غذایی فاقد گلوتن برای بیماران سلیاک
نشست چالش‌های زنجیره تأمین دارو در ایران برگزار می‌شود
چگونه از ابتلا به سرماخوردگی جلوگیری کنیم
خرید اعتباری محصولات پتروشیمی به نفع صنعت دارو است
چه کسانی پرونده الکترونیک سلامت دارند
بررسی راهکارهای ورود ایران به بازار دارویی اوراسیا
جامعه پزشکی باید تخصص را همراه تعهد حرفه‌ای داشته باشد
هفته دفاع مقدس فرصتی برای انتقال مفاهیم بهداری رزمی
نشست چالش های قیمت گذاری دارو برگزار می‌شود
دانش آموز بدون صبحانه مدرسه نرود/ میان وعده‌های سالم
وزیر بهداشت زنگ دبیرستان شهید آوینی را نواخت
۱۰ هزار نیروی پرستاری در بخش درمان استخدام می شوند
بازدید سرزده عین اللهی از بیمارستان شفا یحیاییان
۲۲ بیمار کرونایی در یک هفته گذشته فوت شدند
داروی ایرانی از طریق صادرات به دنیا معرفی می‌شود
ایران دارای قوی‌ترین نظام سلامت در منطقه است
ادعای دخالت وزارت بهداشت در انتخابات نظام پرستاری رد شد
اورژانس تهران در هفته گذشته ۲۰ هزار مأموریت انجام داد
جهان امروز با کمبود آب و غذای سالم مواجه است
تایید موفقیت نخستین واکسن ایرانی کرونا
